Özne Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

ANLATIM BOZUKLUKLARI: ÖZNE EKSİKLİĞİNDEN KAYNAKLANAN ANLATIM BOZUKLUĞU

Öznesi ortak sıralı ve bağlı cümlelerde, ortak özne, yük­lemlerin tümüne anlam yönünden uygun değilse özne eksikliğinden doğan anlatım bozulduğu meydana gelir.

Alışveriş merkezinin inşaatı tamamlandı, ekimde hizmete açılacak.

Bu cümlede alışveriş merkezi inşaatının tamamlanıp alışveriş merkezinin hizmete açılacağı anlatılmak isteniyor. Sıralı cümlenin birinci cümlesinde herhangi bir yanlışlık yok. Anlatım bozukluğu ikinci cümlede görülüyor. “Ekimde hizmete açılacak.” Ekimde hizmete açılacak olan ne? diye sorarsak cümleye göre “alışveriş merkezinin inşaatı cevabı çıkıyor, oysa birinci cümleden sonra “alışveriş merkezi” öznesi gelseydi cümle doğru olacaktı.

Tavanın sapı kırıldı, artık kullanılamaz (Y)

Tavanın sapı kırıldı, artık tava kullanılmaz. (D)

Filminizi izledim, çok başanlıydı. (Y)

Filminizi izledim, filminiz çok başarılıydı. (D)

 Ece’nin stajı bitecek, göreve başlayacak. (Y)

 Ece’nin stajı bitecek, Ece göreve başlayacak. (D)

Kitaptaki yanlış düzeltilecek ve basılacak. (Y)

Kitaptaki yanlış düzeltilecek ve kitap basılacak. (D)

 Kadının saçı ağarmıştı ama hâlâ güzeldi. (Y)

Kadının saçı ağarmıştı ama kadın hala güzeldi. (D)

“Kimse dışarı çıkmasın, burada beklesin.” Bu cümleyi incelediğimizde özne eksikliği olduğunu görüyoruz. Bu sıralı bir cümle, birinci cümlenin öznesi olan “kimse” olumsuz eylemlere gelir. Bu cümlede herhangi bir sorun yok.(kimse, hiçbiri, hiç kimse) Örnek: Kimse beni dinlemiyor. Hiçbiri ders çalışmamış. Hiç kimse televizyon izlemeyecek.

Sıralı cümledeki ikinci cümleye bakarsak “kimse” öznesine bağlanmış ve olumlu bir cümle. Yani cümleyi tek başına düşünürsek “Kimse burada beklesin.” şeklinde oluyor ki doğru olmuyor. Doğrusu “Herkes burada beklesin.” şeklindedir. Şimdi cümleyi düzeltelim. Kimse dışarı çıkmasın, herkes burada beklesin.” Cümleye “herkes” belgisiz zamirini ekledik.

O halde “hepsi, herkes” belgisiz zamirleri özne olduğunda yüklem olumlu, “kimse, hiçbiri, hiç kimse” belgisiz zamirleri özne olduğunda yüklem olumsuzdur.

Herkes kazayı seyretti, yardım etmiyordu. (Y)

Herkes kazayı seyretti, kimse yardım etmiyordu. (D)

 Hepiniz içeri girin, dışarı çıkmayın. (Y)

Hepiniz içeri girin, hiçbiriniz dışarı çıkmayın. (D)

 Herkes ona güvendi; karşı çıkmadı. (Y)

Herkes ona güvendi; kimse karşı çıkmadı. (D)