Anlatım Bozuklukları: Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

Özne-Yüklem Uyumsuzluğundan Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

ÖZNE - YÜKLEM UYUMSUZLUĞU

Kişi bakımından özne - yüklem uyumsuzluğu anlatım bozukluğuna neden olur

Birden fazla özne olduğunda öznelerden biri 1. kişi (ben) ise yüklem 1. çoğul (biz), 2. kişi ise (sen) yüklem 2. çoğul (siz) olur.

Otobüste yolcu olarak ben ve ihtiyar adam kalmıştı.

Yukarıdaki cümlede kişi bakımından özne-yüklem uyumsuzluğu vardır.. Çünkü “ben ve ihtiyar adam” öznesi 1. çoğul kişi (BİZ) olarak düşünülmelidir. Özne “biz" olarak düşünüldüğünde “kalmıştı” yüklemiyle uyumsuz olacaktır: “Biz kalmıştı.” cümlesindeki uyumsuzluğu şöyle düzeltebiliriz

Otobüste yolcu olarak ben ve ihtiyar adam kalmıştık.

Kişi bakımından özne-yüklem uyumsuzluğuna örnekler

Sen ve Kemal, teneffüste kütüphaneye gelsin. (Y)

Sen ve Kemal, teneffüste kütüphaneye gelin. (D)

Yarışmaya, iki kişi ve ben gittim. (Y) (“İki kişi ve ben” özne olarak “BİZ” yerine geçer.)

Yarışmaya, iki kişi ve ben gittik. (D)

Koca salonda ben ve bir yabancı kalmıştı. (Y)

Koca salonda ben ve bir yabancı kalmıştık. (D)

Ben, sen ve o burada nöbet tutacaksınız. (Y)

Ben, sen ve o burada nöbet tutacağız. (D)

Tekillik - çoğulluk bakımından özne - yüklem uyumsuzluğu anlatım bozukluğuna yol açar.

İnsan isimleri çoğul olarak özne olduğunda yük­lem tekil ya da çoğul olarak kullanılabilir.

ÖRNEK:  Sanatçılar sahneye çıktı. (D)

Sanatçılar sahneye çıktılar. (D)

Ancak insan dışındaki canlı veya cansız varlık isimleri çoğui durumda özne olduğunda yüklem tekil olmak zorundadır.

Kanun maddeleri Meclisle ele alındılar. (Y)

Kanun maddeleri Mecliste ele alındı. (D)

Bahar yağmurları bu yıl bir hafta geç başladılar. (Y)

Bahar yağmurlan bu yıl bir hafta geç başladı. (D)

 Köpekler sabaha kadar havladılar. (Y)

Köpekler sabaha kadar havladı. (D)

Çiçekler sıcaktan kurumuşlar. (Y)

Çiçekler sıcaktan kurumuş. (D)

Bu sıralar çok sağlam yapılmışlar. (Y)

Bu sıralar çok sağlam yapılmış. (D)

DİKKAT: İnsan dışındaki canlı veya cansız varlık İsimleri çoğul durumda özne olduğunda, cümlede kişileştirme (insana özgü özelliklerin insan dışı varlıklara aktarılması) yapılmışsa, yüklem çoğul olabilir.

Turnalar bize selam getirdiler. (D)

Kuşlar şarkı söyleyerek dans ediyorlar. (D)

Dağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar. (D)

Topluluk isimleri çoğul eki almadan özne olduğun­da yüklem tekil olur. Ayrıca topluluk isimleri çoğul eki alarak özne olduğunda yüklem tekil de çoğul da olabilir.

Bizim takım sahaya çıktılar. (Y)

Bizim takım sahaya çıktı. (D)

Takımlar nihayet sahaya çıktılar. (D)

Takımlar nihayet sahaya çıktı. (D)

Kurul, bu konuda son kararı verecekler.  (Y)

Kurullar, bu konuda son kararı verecekler. (D)

Kurullar, bu konuda son kararı verecek. (D)

Çoğul sayıların öznede bulunduğu durumlarda yük­lem tekil olmalıdır.

İki kişi bankayı soymuşlar. (Y)

İki kişi bankayı soymuş. (D)

Üç ya da dört öğrenci izin istemişler. (Y)

Üç ya da dört öğrenci izin istemiş. (D)

Derse be öğrenci girmediler. (Y)

Derse beş öğrenci girmedi. (D)

Saygı, sitem, küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir.

Hasan  Bey bizi hatırlamadılar. (D)

Fatma Hanım odasında yoklar. (D)

Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yük­lem tekil olur. 

Hiçbiri konuşmadılar. (Y)

Hiçbiri konuşmadı. (D)

Herkes beni desteklediler. (Y)

Herkes beni destekledi. (D)

Birçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar. (Y)

Birçok kişi aynı sorunu tartışıyor. (D)